Katıl, Oyna, Paylaş

HEY! Hayal Edilebilir Tasarım Kılavuzu, kentlerin nasıl tasarlandığını keşfetmeyi sağlayan bir kart oyunu. Bu kart oyunu, kentin limitlerini ve sağladığı olanakları temel alan bilgiyle yolan çıkan bir  tasarım aracı olarak geliştirildi. Oyun ayrıca, hem herkesin yaşanabilir kent kavramını tartışabileceği hem de beraber hayata geçirilebilecek gündelik hayat çözümlerini önerebileceği yöntemler sunuyor.Paylaşım platformu; vatandaşları, profesyonelleri ve belediye aktörlerini bütünsel düşünmeye yönlendirecek uzmanlardan, tasarımcılardan ve sanatçılardan yararlanarak kitle kaynaklı bir çalışma yapar. Yaşanılabilir kamusal alan tasarımını gerçekleştirmek adına çözümler üretmek için ortak bir kelime hazinesini Hayal Edin, Keşfedin, Tartışın.

İlk Adımlar

SANALarc’ın bu projesi 2013 baharında İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tasarımı Departmanını, vatandaşların da şehir tasarımında söz sahibi olmasını sağlayacak bir tasarım kılavuzu geliştirilmesine ikna etmeye çalışırken ortaya atıldı. 2013 yazının başlarında gerçekleşen Gezi Parkı hareketinde ise insanların şehir tasarımı hakkındaki yetkilerinin ellerinden alınmasının yarattığı endişe gözle görülebiliyordu. Vatandaşlar ve aktivistler kamuya açık alanların özelleştirilmesine ve doğal kaynakların kentsel dönüşüm projeleri nedeniyle yozlaşmasına bir başkaldırı olarak Gezi Parkı’nı işgal etti. O yıllarda, ani kentsel dönüşüm politikasına ve ekonomik reformlara karşılık olarak İstanbul’un şehir tasarım kültürü yeni metotlar, tasarım araçları ve aktivist tasarım organizasyonları konusunda cebelleşiyordu. Bu ani pratikler, daha büyük kurumsal değişimler yaratmadı ya da başka bir deyişle şehirle ilgili organizasyonlara güç kazandıramadı. Kültürel kurumlar tasarım hareketini yönetirken, az sayıdaki belediye, özel sektör aktörü ve kamu politikası düşünce kuruluşu, kenti alternatif şehir tasarım stratejilerine açık olarak görmüyordu. Kadıköy’deki TAK yerel belediyeler, tasarım aktivistleri ve vatandaşlar ile ortaklığı benimseyen bir istisna olarak ortaya çıktı ve vatandaşları ilerici kentsel dönüşüm konusunda bilgilendirmeyi amaç edindi.

Bu süreçte, SANALarc’ın araştırma grubu kendilerine stüdyonun hangi yollarla şehrin paylaşılan geleceğine yeni hayallerle nasıl katkıda bulunacağını sordu. Stüdyo, ilk olarak faal tasarım aktivistleri, vatandaşlar, katılımcı kültürel kurumlar, ve kentsel tasarım departmanlarına seslerini daha çok duyurmak için yardım etmeye odaklandı. Şehir tasarım terimlerini bağlamlarında öğrenmenin ve birlikte yeniden keşfetmenin kutuplaşmış paydaşları bir araya getirebileceğini düşündü.  Sanatçıların duygusal zekasının dışavurumlarının itaatsizlik, uzmanların teknik bilgilerinin ise dogmatik olarak algılandığını gözlemledik. İki taraf da günbegün daha da yüksek bir şekilde bağırmaya başlamıştı.

Şekil Alırken

2013 sonbaharında SANALarc tasarım kılavuzunu bir “kart destesi” olarak oyunlaştırmak için ilk denemesini başlattı. Kartlar, duygusal zeka (görsel bir imaj) ve teknik bilgiyi (şehir tasarım tanımı ve eylemi) bir araya getiren birer diptik olarak düşünülebilir. Arkitera’nın Yürünebilir Kentler üzerine düzenlediği konferansta da bu oyun kullanıldı, Atölye katılımcıları karttaki konulardan onlar öncelikli olanları belirlediler ve konular hakkında tartıştılar. Böylelikle tüm katılımcılar eşit söz sahibi oldu, ve bu da yenilikçi tartışmalara ve önerilere olanak sağlandı. Katılımcılara uzman olmak, profesyonel deneyim veya fikir sahibi olmak gibi yükümlülükler getirilmedi- ellerindeki kartlardaki bilgileri kullandılar veya tasarım önerilerinin gelişmesi için yeni kartlar hazırladılar. Yürüyüş atölyesi, aracın katılımcıları proaktif olmalarını teşvik edebileceğini, tasarım pratiğinin yeni yönlerini keşfetmelerini sağlayabileceğini ve spesifik tasarım çözümleri konusundaki tartışmaları kolaylaştırabileceğini kanıtladı.

SANALarc, 2014 kışında Hayal Edilebilir Tasarım Kılavuzu ismi ile oyunlaştırılmış bir kentsel tasarım kılavuzu projesine başladı. IDEO’nun yöntem kartları, ARUP’un “Değişim için Sürücüler” projesi, ve  Center for Urban Pedagogy (Kentsel Pedagoji Merkezinin) Sokak Satıcıları Güç Posteri’ni inceleyen araştırma ekibi, bu tasarım ve eğitim araçlarının profesyonel olarak nasıl kullanıldığını, nelerden ilham aldıklarını, katılımcı tasarım pratiklerini nasıl desteklediklerini ve tasarım tartışmalarına nasıl dahil olduklarını inceledi.  Center for Urban Pedagogy (Kentsel Pedagoji Merkezinin) Sokak Satıcıları Güç Posteri önemli yanı sokak satıcılarının hukuğa uygun bir şekilde davranması ve kamusal alana sosyo-ekonomik katkılarını gösteren bir infografik olmasıydı. Bir tasarım kılavuzu bağlamında, kentsel tasarım konu ve tanımları, bu konuların kentsel tasarımda neden önemli olduğunu ve bu konuyu şehir tasarım önerisi olarak uygulamanın nasıl yönlendirileceğini bulmayı hedefledik. Kritik düşünce; birçok aktörün hem duygusal hem de teknik zekasına erişmek ve İstanbul’un spesifik zekasından faydalanmak ve bu zekayı  paylaşmak ve takdir etmekte yatıyordu. Amaç; şehir tasarımının kırılgan ve parçalanmış düşüncelerine bir ses vermek, inşa edilmiş ve deneyimlenmiş olarak şehir tasarımı hakkında tartışmak ve şehrin sabit ve plastik karizmasını paylaşmak -- yaşam kültürü ve yaşayan kültürüyle bir dinamizm. Buradaki asıl soru, kamusal yaşamı desteklemek için kentsel formu tekrar yaratacak bu farklı zekaların nasıl ortaya çıkarılacağıydı. Ve her bir şehre, bilgisini paylaşacak, kendine has zekasını açığa vuracak ve küreselleşmiş bir kültür içerisinde kendi sesini duyuracağı bir platform sağlayabilir miydik? Güncel mimarlık ve kentsel tasarım pratikleri son kullanıcı ve kent topluluklarının aktif katılımına gerek duyuyor. Bu ihtiyacı karşılamak ve bu yeni kitleyi işbirlikçi tasarım sürecine dahil etmek için yeni süreçler, tasarım araçları ve yöntemleri geliştirilmelidir. Çoğu uzmanın kabul ettiği, elimizdeki araçların bu yeni kitleyi diyalog sürecine dahil etmekte yetersiz olduğu yönündedir.  

İlk Lansman

İlkbahar 2014’te stüdyo, StudioX İstanbul’un da desteğiyle HEY! Hayal Edilebilir Tasarım Kılavuzunu katılımcılara açık bir çağrıyla resmen  başlattı. Onların desteği; tasarım düşüncesinin, tasarım iletişiminin ve tasarım mükemmelliğinin bu yeni şehir tasarım aracının gerçekleştirilmesini güvence altına aldı. Hayal Edilebilir Tasarım Kılavuzuna yön veren temel değer, kentlerin bizim medeniyetlerimiz olduğu ve nesiller boyunca farklılıklar tarafından yeniden yaratıldığı inancıdır. Bu kolektif gayret ruhuna katkıda bulunan bütün içerikler halka açık kullanım için dijital ortamda bulunur, proje yaratıcı ekibi bir diğer tasarım içeriklerini eşit bir şekilde paylaşır (ya da örnekleme, borç alma, bağlamsallaştırma) ve tüm kaynaklar pedagojik araçlarla atölye liderlerini güçlendirir. Sonuç, kolektif bir şekilde yaratılmış ve yeni toplulukların üzerine ekleme yaparak gelişebileceği bir tasarım aracı oldu, fakat katkıda bulunan her topluluğunun farklı dokunuşu özel sesini yansıtır. Bu deneyim, bir kişi kartları keşfetmeye ve 200 kişinin benzersiz katkısıyla karşılaşmaya başladığında ve kendi seslerinin ve bu sesin şehir planlamadaki katkısını fark etmeleriyle başlıyor.

Sonbahar 2014’te STUDIO X’teki katılımcılar için Açık Çağrı ilanı sonrasında, katılımcılar oyunlaştırma fikrini, nasıl oynanabileceğini, insanların bunu nasıl kullanacaklarını öğrenip öğrenemeyeceğini ve doğrusal olmayan formatlamanın fazla kaçıp kaçmayacağını tartıştılar. Sormadıkları tek soru ise neden katkı sunmak isteyecekleriydi. Sunulan temel değer bilgi paylaşımı olduğunda insanların cömert ve paylaşıma istekli olduğu açık olduğu için bu da projeyi teşvik eden bir adım oldu. Herkes fayda hakkındaki fikirlerini askıya almıştı. Markalaşma, oyun tasarımı ve iletişimden oluşan tasarım süreci İstanbul’un alternatif yaratıcı endüstriler topluluğundan farklı insanlarla başladı. 2015’te Hayal Edilebilir Tasarım Kılavuzu’nun açık bir marka tasarımı, tavrı ve estetik yaklaşımı olmuştu bile: eğlenmeyi teşvik etmek için naif, değişimlerin mümkün olabileceğini hayal edecek kadar cesur bir aksiyon alma çağrısıydı bu. 2015-6’da MAXXI Passion Joy and Fury ve Antalya Mimarlık Bienali HEY! Hayal Edilebilir Tasarım Kılavuzu’nu grup sergilerine katkı sunması için davet etti. Bu tanınırlık projeyi ulusal ve uluslararası ilgi odağı yaparken, İstanbul’un 2017 UNESCO Tasarım Şehri olma için yaptığı başvuruya da katılmasını sağladı. Istanbul’un yaratıcı topluluğunu, şehir planlama know-how’ını ve canlı sanatçı kültürünü istanbul ve ötesi ile paylaşma misyonumuz anlamlıydı. Atölyeler, editoryaller, buluşmalar ve etkinliklerle dört yıl içerisinde olgunlaşan proje, dünyanın dört bir yanında 21. yüzyıl şehirlerinin aradığı yenilikçi ve çağdaş doğrusal olmayan tasarım odaklı düşünmeyi bünyesinden barındıran bir tasarım aracı buldu.

Birinci Baskının Yayımlanması

Şimdi Kasım 2018’de YEM Yayın bu kart oyununun ilk edisyonu Türkçe ve İngilizce olarak yayınlıyor. HEY! Hayal Edilebilir Tasarım Kılavuzu yeni kategoriler, konular yaratma ve elindeki başlıkları yeni kentlere uyarlama sürecinde. Tek-günlük pazar yerleri ve kamusal alanda sanat kategorilerini Sydney kenti, gençlik ve katılımcı tasarım başlıklarını Lizbon ve Tarih ve Ekolojik Koridorlar başlıklarını ise İzmir’e spesifik bilgiler ile 2019 yayını için geliştiriyor. Bu kart oyununun liseden yüksek lisansa, tasarım eğitiminde kullanılan pedagojik bir araç olarak kullanılmasını teşvik edecek profesyonel ve akademik işbirlikçileri bulmak için çalışıyor.

Ekip